Lampart / Il Gattopardo

Lampart / Il Gattopardo

„Lampart”, wł. „Il Gattopardo” (1963) to dramat historyczny na podstawie powieści Giuseppe Tomasiego di Lampedusy w reżyserii czerwonego księcia włoskiego kina, Luchino Viscontiego. Film jest swoistą kroniką przemijającego świata – ukazuje schyłek panowania sycylijskiej arystokracji, jej nastroje oraz reakcje na zmiany społeczne we Włoszech wywołane na skutek Wiosny Ludów. Film nakręcony z ogromnym wizualnym rozmachem wszedł do kanonu światowej kinematografii. Nagrodzona Złotą Palmą na 16. Festiwalu Filmowym w Cannes powieść zgromadziła na planie filmowym takie gwiazdy jak: Burt Lancaster, Alain Delon czy Claudię Cardinale. Całość tego monumentalnego fresku historycznego podkreśla doniosła w brzmieniu ścieżka dźwiękowa skomponowana przez włoskiego wirtuoza muzyki filmowej, Nino Rotę.

Risorgimento i zmierzch „sycylijskich bogów”

Akcja filmu toczy się na Sycylii w 1860 roku w przeddzień zjednoczenia Włoch, kiedy to Giuseppe Garibaldi, na prośbę króla Sardynii Wiktora Emanuela II, wraz z tysiącem ochotników (Wyprawa Tysiąca Czerwonych Koszul) rozpoczyna inwazję w Marsali, której celem jest obalenie dynastii Burbonów oraz opanowanie Królestwa Obojga Sycylii. Sukcesywnie następuje zmierzch panowania dynastii arystokratycznych oraz ich wpływów na konserwatywnym feudalnym Południu.

Risorgimento - zjednoczenie Włoch

Risorgimento – seria powstań włoskich w latach 1820-1870, które doprowadziły do utworzenia zjednoczenia Włoch pod panowaniem króla Wiktora Emanuela II z dynastii sabaudzkiej

Z tym faktem nie może pogodzić się główny przedstawiciel możnego sycylijskiego rodu Salina, książę Don Fabrizio Corbera (Burt Lancaster), który jest reprezentantem starej epoki. Przybycie do jego letniej rezydencji w Donnafugata, w której książę zwykł odpoczywać latem, drobnego mieszczanina, Don Calogero Sedary (Paolo Stoppa), ubranego we frak, wstrząsnęło nim bardziej niż wieść o rewolucji i próbie objęcia władzy przez Sabaudczyków. Książę Salina związany emocjonalnie z dawnymi czasami doskonale zdaje sobie jednak sprawę z tego, że w jego krainie przyszły nowe czasy, rośnie nowa klasa średnia, a referendum o zjednoczeniu królestw – zdaniem księcia – to „mniejsze zło przeciwko anarchii”.

Don Fabrizio to bez wątpienia człowiek o wielkiej erudycji, mający za sobą doniosłe chwile swojej familii, które z dumą przywołuje. Mimo że bieżące wydarzenia polityczne i społeczne nie pozwalają mu zaznać spokoju wewnętrznego, jest on świadomy zmierzchu „sycylijskich bogów”. Księciu Salinie zależy jedynie na tym, aby zapewnić godną przyszłość swojemu bratankowi. Uważa, że kiedy połączy się zamożność rodziny mieszczańskiej z arystokratyczną krwią, to część dawnego porządku przetrwa w nadchodzących czasach.

Tancredi Falconeri (Alain Delon), wywodzący się z arystokratycznego rodu, nie posiada jednak godnego mu majątku, gdyż rozrzutność ojca doprowadziła do jego utraty. Ten młodzieniec, mający słabość do pięknych kobiet, potrafi się dostosować do zmieniających się warunków społecznych. Najpierw dumnie walczy u boku Garibaldiego, w późniejszym zaś etapie wstępuje do oddziałów Sabaudczyków walczących w imię króla Emanuela II. Scena ta stanowi swoiste lustro sycylijskiej rzeczywistości, a wypowiedziane przez bohatera stwierdzenie, że „coś musiało się zmienić, żeby wszystko zostało po staremu” symbolizuje zdolność przystosowania się Sycylijczyków do rządów sprawowanych przez zagranicznych władców.

Ostatecznie książę godzi się na ślub swojego bratanka, Tancrediego z Angelicą Sedara (Claudia Cardinale), córką wpływowego i bogatego parweniusza, Don Calogero, który jest symbolem nadchodzącej nowej epoki. Książę Salina rozumie, że to jedyny i słuszny wybór, aby jego ród mógł przetrwać nowe czasy. „Coś musiało się zmienić, żeby wszystko zostało po staremu” – przytacza słowa bratanka. Widząc kres arystokracji w swojej krainie, oznajmia: „byliśmy lampartami, lwami. A na nasze miejsce przyjdą szakale i hieny. Jednak wszyscy: lamparty, lwy, szakale i owce, wciąż będziemy wierzyć, że to my jesteśmy solą tej ziemi”.

Lampart Il Gattopardo - Alain Delon, Claudia Cardinale i Burt Lancaster

Alain Delon (Tancredi Falconeri), Claudia Cardinale (Angelica Sedara) i Burt Lancaster (Don Fabrizio Corbera)

Książę zdaje sobie sprawę z tego, iż nadchodzące zmiany są nieuniknione, ale osobiście się na nie nie godzi. Wychowany w duchu starego porządku, w którym to „lamparty” podejmują wszelkie decyzje, z melancholią spogląda w przyszłość. Dekadenckie nastroje towarzyszą księciu również na wytwornym balu, umiejscowionym jako rozstrzygające wydarzenie, które stanowi symboliczne zamknięcie epoki. Wymowna w swym przekazie jest również końcowa scena filmu, kiedy książę Salina opuszcza bal, aby pieszo wrócić do swojej willi, odchodząc w ciemną uliczkę. Ustępuje, schodząc z pierwszego planu. Wracający powozem z balu Don Calogero, słysząc odgłosy padających wystrzałów egzekucyjnych buntowników, oznajmia: „teraz możemy być bezpieczni”. Trwająca niemal pięćdziesiąt minut ostatnia scena balu, pełna przepychu i elegancji, jest swoistym zamknięciem starej epoki.

Lampart - scena tańca Cardinale z Lancasterem

Scena balu nakręcona w Palazzo Valguarnera Gangi w Palermo stanowiąca swoiste zamknięcie starej epoki


„Il Gattopardo” jako monumentalna opowieść

Urodzony w Mediolanie reżyser, utożsamiany jako kronikarz dekadenckiego świata, zaprezentował w filmie największy estetyczny kunszt, kreślący wizję zmierzchu włoskiej arystokracji u progu nowoczesności.

Visconti stosuje często długie ujęcia kamerą, ukazuje powieść nieśpiesznym tempem, dbając przy tym o najmniejsze detale. Przestronne pokoje i kunsztownie wykonane dekoracje symbolizują ślady chwalebnej przeszłości rodu Salina. Reżyser przywiązuje ogromną wagę do salonowych rozmów oraz precyzyjnego ukazania stanu wewnętrznego bohaterów.

Burt Lancaster w roli „sycylijskiego lamparta” pomimo wielu obaw ze strony sceptyków spisał się doskonale. Początkowo kandydatem do roli księcia Salina był Laurence Oliver. Ostatecznie Visconti zaskoczył jednak wszystkich, powierzając tę postać Amerykaninowi. Jego dostojna postawa oraz ekranowa charyzma godna prawdziwego księcia przyciąga uwagę widza, a mimika ukazująca niepokój oraz dekadentyzm wyrażają więcej niż dialogi. Aktor, aby lepiej zrozumieć powierzoną mu rolę sycylijskiego arystokraty, obcował przez kilka miesięcy w pałacu przy rodzinie księcia Lanza di Scalea.

Pod względem produkcyjnym film nie szczędził wydatków. Już pierwsza scena z filmu prezentuje przepych i okazały budynek, w którym Don Fabrizio mieszka z rodziną.
Historia zaczyna się w okazałych salach Villi Lampedusa w Mondello, gdzie osiemnastowieczna arystokracja palermitańska budowała swoje rezydencje poza Palermo. W rekonstrukcji kinematograficznej Luchino Visconti skorzystał również z pobliskiej Willi Boscogrande z pięknym tarasem i schodami, wspaniałymi salami i ogromnymi ogrodami pełnymi marmurowych popiersi. Jeśli w powieści jest mowa o Willi Salina, to w filmowej adaptacji chodzi o Villę Boscogrande, która została na tę okazję odrestaurowana w ciągu 24 dni. Wyrazem dbałości o detale może być fresk w sali centralnej, opisany na pierwszych stronach książki, który powstał na potrzeby filmu.

Villa Lampedusa, to prawdziwa „Villa Gattopardo”, w której książę Giulio Fabrizio Maria Tomasi di Lampedusa, VIII książę Lampedusy, IX diuk Palmy – pierwowzór dla głównego bohatera powieści Giuseppe Tomasiego di Lampedusy „Lampart”, spędził dużą część swojego życia. Postać głównego bohatera filmu, Don Fabrizio Saliny jest inspirowana na pradziadku autora książki, który był astronomem oraz człowiekiem wielkiego formatu.

Miejscem wystawnej epickiej powieści w adaptacji Luchino Viscontiego było przede wszystkim Palermo. Visconti początkowo chciał wykorzystać średniowieczną wioskę Palma di Montechiaro do nakręcenia scen w Donnafugata, rodzinnym domu książąt Saliny, ale oznaczałoby to zbudowanie kosztownej drogi. Visconti przeniósł produkcję do wioski Ciminna położonej 50 kilometrów na południe od Palermo, w której zbudowano fasadę pałacu Salina. Rodzinny dwór to wspomniana już Villa Boscogrande w Mondello, nadmorskim kurorcie położonym na północ od Palermo. Wielki bal został zaś wystawiony w Palazzo Valguarnera Gangi w Palermo (był też częściowo kręcony w salach Palazzo Chigi w Ariccia).

Villa Lampedusa Il Gattopardo

Pierwsza scena w filmie została nakręcona w Villi Lampedusa w Mondello – domu pradziadka autora książki. W powieści Giuseppe di Lampedusy posiadłość nosi nazwę Villa Salina.

Wiernie udekorowane pałace pokazują w filmie wielkie bogactwo dekoracji i pięknych ornamentów. Wielka sala balowa ozdobiona sofami, stołami konsolowymi, rzeźbionymi krzesłami i bogato udekorowanymi ścianami, a także drzwiami pomalowanymi czystym złotem i wysokimi eleganckimi lustrami, w których odbijały się wszystkie stylowe ozdoby, została dopracowana do perfekcji. Sufit zdobiły żyrandole ze szkła Murano i świece, które w wierny sposób oddawały luksusowy charakter epoki.

Godne uwagi jest również oświetlenie pomieszczeń, do których reżyser, chcąc zminimalizować nienaturalne oświetlenie elektryczne, użył tysięcy świec, które musiały być rozpalane na początku każdej sesji zdjęciowej. Przygotowanie charakteryzacji dla głównych aktorów oraz setek statystów wymagało od ekipy długich i męczących godzin pracy.

Należy również wspomnieć o scenach batalistycznych (między wojskami Garibaldczyków a Burbonów), które zostały dokładnie przygotowane i nakręcone z dużym rozmachem. Na tę okoliczność chodniki zostały pokryte piaskiem, żaluzje i zasłony zastąpiono okiennicami, a także usunięto instalację elektryczną. Była to inicjatywa Viscontiego, ponieważ producent Goffredo Lombardo zalecił, aby w filmie nie było kosztownych scen walki.

Powieść „Il Gattopardo” opublikowana w 1958 r., czyli rok po śmierci jej autora Giuseppe Tomasiego di Lampedusy, to wspaniały fresk historyczny. Filmowa opowieść kończy się jednak inaczej niż w książce, bo przed śmiercią księcia, a kulminacją jest tutaj sekwencja wielkiego balu jako symbolu końca epoki.

Il Gattopardo - Alain Delon i Claudia Cardinale

Sceny salonowe kręcono w Willi Boscogrande, Palazzo Valguarnera Gangi w Palermo oraz częściowo w Palazzo Chigi w Ariccia


Zakończenie

„Lampart” w reżyserii Luchino Viscontiego z 1963 roku to niewątpliwie jeden z najwybitniejszych filmów, jakie kiedykolwiek powstały. Ten rzadki portret historyczny ukazuje schyłek świata starej burbońskiej arystokracji na Sycylii w czasach zjednoczenia Włoch.

Film jest przez krytyków uważany za wizualnie imponujący fresk historyczny, który prezentuje niegdysiejszą arystokrację oraz zanikający feudalny świat. Film przedstawia między innymi sceny bitew żołnierzy Garibaldiego o Palermo, ukazuje codziennie życie arystokratycznej rodziny Salina, jak choćby podróż do letniej rezydencji w Donnafugata, domowe modlitwy, polowania czy też monumentalną scenę z balu, której nie sposób zapomnieć. Na uwagę zasługują również doskonale przygotowane i kosztowne kostiumy, za które film został nominowany do nagrody między innymi przez amerykańską Akademię Filmową, a także wnętrza przepięknie udekorowanego w stylu rokoko pałacu Valguarnera-Gangi w Palermo, w którym rozegrała się wspominana scena balu. Krytycy pozytywnie ocenili również grę aktorską głównych bohaterów, zwłaszcza Burta Lancastera, ale także Alaina Delona i Claudii Cardinale.

„Lampart” to doniosły film dla osób ceniących sobie najmniejsze detale wizualne oraz wykwintną oprawę muzyczną. Reżyser wykorzystał bowiem w filmie nie tylko muzyczne kompozycje Nino Roty, ale również muzykę Giuseppe Verdiego, a majestatyczny w brzmieniu Walc na długo zapada w ucho.

Dodaj komentarz

Twój adres e-mail nie zostanie opublikowany. Wymagane pola są oznaczone *